Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Η ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ

Όσο ζούσε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, κανένα βιβλίο με διηγήματά του δεν είχε εκδοθεί. Μετά τον θάνατό του το 1911, πολλοί ακούραστοι μελετητές κατέγραψαν και εξέδωσαν το έργο του· πιο πρόσφατος και καθοριστικός ο Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος με την πεντάτομη κριτική του έκδοση και την πρόσφατη 15τομη επανέκδοση, στην οποία περιλαμβάνονται συνολικά 171 διηγήματα.

Σήμερα οι εκδόσεις Ερατώ παρουσιάζουν με συγκίνηση ένα αθησαύριστο διήγημα του Παπαδιαμάντη, το 172ο, τη «Νοσταλγία του Γιάννη». Πρωτοδημοσιεύτηκε στην αθηναϊκή εφημερίδα Αλήθεια το 1906, και ενώ η ύπαρξή του ήταν γνωστή από δημοσίευμα άλλης εφημερίδας το διήγημα ως σήμερα ελάνθανε επειδή, όσο κι αν αυτό φαίνεται περίεργο, σε καμιά ελληνική βιβλιοθήκη δεν έχει εντοπιστεί πλήρες σώμα της εφημερίδας αυτής.

Καθώς αναδιφούσε το περιοδικό Οικογένεια, ο Νίκος Σαραντάκος είχε την τύχη να εντοπίσει, σε τεύχος του 1928, μια αναδημοσίευση του ανεύρετου αυτού διηγήματος, που δεν είχε ως τώρα προσεχτεί, ίσως επειδή το περιοδικό ήταν «λαϊκό» και όχι αμιγώς λογοτεχνικό. Δεύτερη αναδημοσίευση, το 1942 στο κατοχικό Μπουκέτο, που είχε τον ίδιο εκδότη με την Οικογένεια, επίσης πέρασε απαρατήρητη.

Η «Νοσταλγία του Γιάννη» είναι διήγημα πασχαλινό και βουκολικό, γραμμένο με κέφι και αγάπη για τον περιθωριακό ήρωά του. Ο ιδιότροπος γέροντας Γιάννης Λιοσαίος με τα παιδιάστικα φερσίματα αγαπά περισσότερο τα ζώα, τα μουλάρια του, παρά τους ανθρώπους, κάτι που το βρίσκουμε και σε άλλους παπαδιαμαντικούς ήρωες (όπως ο Στάθης Μπόζας της «Γλυκοφιλούσας» ή ο πάτερ Νικόδημος του «Βαρδιάνου στα σπόρκα»). Η  δράση του διηγήματος εκτυλίσσεται στη Σκιάθο, με κάποια τοπωνύμια και ονόματα προσώπων (όπως ο καφετζής Σαραφιανός) να εμφανίζονται και σε άλλα διηγήματα του Παπαδιαμάντη. Η περιγραφή του οργανοπαίχτη που παίζει τη γκάιντα του και του πανηγυριού παραπέμπει στην ευδιάκριτη ομάδα των «γλεντζέδικων» παπαδιαμαντικών διηγημάτων (σαν την «Τρελή βραδιά»), ενώ δεν λείπει και ένα υποδόριο, σκανταλιάρικο και σπάνιο στον Παπαδιαμάντη χιούμορ. Με δυο λόγια, ένα άγνωστο διαμαντάκι, που περίμενε υπομονετικά 108 χρόνια για να φτάσει σε πλατύ κοινό.

Το κείμενο συνοδεύεται από εκτενή γλωσσικά σχόλια του Νίκου Σαραντάκου, μαρτυρίες για τον Παπαδιαμάντη και εργοβιογραφικό χρονολόγιο.